Ongedempt Zaans Rondje

Het in 1887 gevestigde kruidenierswinkeltje van Albert Heijn Sr. stond ooit op steenworp 'om de hoek'. In Oostzaan, het knusse dorpje, waar ook ik enkele jaren in een toentertijd riante twee-onder-een-kap-woning doorbracht.
Mijn beginnende Zaanse verblijfsstatus was in Zaandam, op kantoor werkend bij AH, de onderneming die mij een aantrekkelijke, gloednieuwe vierkamerflat op veertien hoog in de Noordwachter, deel van de 'Chinese Muur' langs de snelweg, voorhield. Mooie start voor een jong gehuwde medewerker (huwen moest, van de baas, ten minste als je een flat wilde), die onder invloed van zijn vader (werkzaam winkelleven voor meneer A. Heijn) altijd beweerde nooit voor die gelijknamige firma met blauw logo aan de slag te zullen gaan. Het kan verkeren ...

Het indrukwekkende flatuitzicht oostwaarts, op Oostzaan en omringende weilanden, en bij helder weer op de fata morgana-glinstering van het IJsselmeer, blijft onuitwisbaar. Zo ook de 'snoekduik' van een buurman, die van veertien hoog naar beneden suisde. Hij bleek de zogenaamde gluurder te zijn, waar wij als bewoners met name op de bovenverdieping enige tijd hoorbare last van hadden. Trippel, trippel, trappel, trap. Met als climax: zoef, zoef. Die indruk (op het begane netvlies en op het beganegrondgras) duikt nog altijd op als ik in het Zaanse aan het skyscrapende flatgebouw langs rijd en met (t)rillingen aan die geveltoerist terugdenk.

Het oorspronkelijke AH-winkeltje staat niet meer op zijn startplek. Het is wel te bezichtigen op de Zaanse Schans, het culturele erfgoed en de toeristische trekpleister, even buiten Zaandam langs rivier de Zaan. Hier liggen wortels van mannen als Albertus Heijn (voorvader van Albert en Gerrit-Jan) en Ericus Gerhardus Verkade (vader van Eduard), van Jacobus Honig, van cacaobonenhandelaars, van producenten van graanvoeders, van zeepfabriek 'De Adelaar' en van welke industriële activiteiten nog meer.

(De Zaanse Schans is een levend bewijs van de rijke Zaanse Historie. Met de prachtige Zaanse Huizen, industriemolens en winkeltjes kun je er met een camera goed uit de voeten. Met de Zaanhopper kun je over de slagader van de Zaanstreek - de Zaan - langs schilderachtige oevers en imposant industrieel erfgoed de rivier af hoppen. Onder meer bij de Zaanse Schans kun je hop off, hop on; www.zaanhopper.nl).

... toen AH, nu Rabo ...

Het voor mij eerste, dus oude AH-hoofdkantoor stond begin zeventiger jaren van de vorige eeuw direct langs de Zaan. Op vier hoog achter had ik vanaf mijn bureau een prachtig uitzicht. De brug over de Zaan beweegt zich nog altijd net zo plechtstatig als in die tijd. Tussen de middag wandelden we ontspannen over de Westzijde en brachten we soms een bezoek aan de bijenkorf van wasmachines, stofzuigers en radio's - warenhuis Wastora - van de gebroeders Cees en Klaas Molenaar. Zij waren als ondernemers hun tijd ver vooruit en slaagden er bovendien in om de Alkmaars/Zaanse voetbalclub AZ - ooit Alkmaar '54 - voor het eerst in haar bestaan tot kampioen van Nederland te kronen. Diamantjes voor Kees Kist c.s. als beloning.

Aan de Westzijde staan veel klassieke herenhuizen en oude platanen. Naast een wat meer exclusief winkelaanbod is hier ook de bekende Bullekerk. In 'Het Tolhuys' kun je aan de Zaan van een hapje en een drankje genieten.

Vanuit de 'gevijzelde' toren (revolutionaire nieuwbouwmethode) van achttien verdiepingen hoog - elke etage aan de buitenkant voorzien van 'vingerafdrukken' - werkte ik veertig jaar geleden met veel plezier. Eerst op het Filialenbureau van de heren Mignon en Hupkens, daarna op de afdeling Opleidingen onder leiding van Karel Romp, en vervolgens als RPOF bij personeelszaken (als Regionaal Personeels- en Opleidings-Functionaris) voor circa zeventig AH-winkels in Noord- en ZuidHolland en in de provincie Utrecht. Nadien nog als personeelsman bij AC-restaurants, rondscheurend in een snelle bolide door geheel Nederland en geheel België. Mooie tijd.

Het was toen geen bank die in de markante grijze toren huis hield, maar 's lands grootgrutter die altijd op de kleintjes is blijven letten (op ene meneer Cees van der Hoeven na, maar over diens megalomane CV zullen we het maar niet hebben). Zuinig, op de kleintjes, krek zoals ik ben opgevoed. Aha, zult u zeggen, als u begrijpt wat ik bedoel. Nostalgi-AH!

Ik heb bij Appie veel geleerd en beschik over mooie herinneringen uit die tijd. Helaas verre verleden tijd.

Hoe een stad in een viertal decennia kan veranderen, met name in het centrum, was mij in een uitzending van AVRO's Kunstuur op televisie nadrukkelijk opgevallen. Een bijzondere en moedige aanpak tot vernieuwing leidde naar een nominatie voor de Prix 'Gouden Piramide', een stevige ere- en geldprijs, toe te kennen door een in architectuur gespecialiseerde, deskundige jury. Erna en ik volgden het culturele programma op de zaterdagnamiddag geboeid op de voet, maar zagen de karakteristieke Zaanse kandidatuur niet als winnaar uit de bus komen. Toch bleef de gedachte aan mij hangen: 'Ik moet en zal die typische metamorfose van de Zaandamse binnenstad eens van dichtbij bekijken'. Het oogde op de buis immers zeer indrukwekkend.


... Entree van het stadhuis ...

Het stadhuis van Zaanstad is gebouwd met een serie losse uitvergrote 'Zaanse Huizen'. Samen met het 'Inntel Hotel' - een hotel van zeventig gestapelde Zaanse Huisjes - vormt het de spraakmakendste en inmiddels wereldberoemde gebouwen van de Zaanstreek.
NS-station Zaandam is vlak naast het stadhuis. In twaalf minuten reis je vanaf hier over het spoor naar Amsterdam Centraal Station.


... Inntel Hotel ...



De pas weer opengegraven Gedempte Gracht vormt het hart van de Zaandamse binnenstad. Hier zitten natuurlijk de grote winkelketens, zoals Hema, Primark, V&D, AH, Saturn. Er is ook de grote Pathé-bioscoop, er zijn terrasjes, bruggetjes en gelukkig toch ook de nodige speciaalzaken.
Imposant wás het. Ook druk, het was immers aan de vooravond van Kerstmis 2013. Gezellig? Niet echt, vond ik, en mijn gedachten dwaalden terug naar de jaren zeventig, naar de Westzijde 24, naar het opleidingslokaal en ontspanningscentrum aan de Oostzijde. Tenslotte ook naar de dummy naast het gevijzelde grijze gevaarte op Ankersmidplein 2.


... achterzijde Westzijde 24, vier hoog ...



De bijzondere Zaankanter Cor Bruijn schreef onder meer 'Ons Hilversum', een boekwerkje dat ik op de lagere school ontving ter gelegenheid van de inschrijving van de 100.000ste inwoner van de radiostad, waar ik als tienerscholier de Violenschool in de Violenstraat overleefde. Goud van Oud(erwets) onder leiding van schoolhoofd de heer Kok (Ten Katestraat 5) en onderwijzer meneer Ellerbroek. Daar genoot ik onderwijs tussen BH'ers (Bekende Hilversummers) als Peter Bennink, broer van drummer Han, en Astrid de Nooy, zus van Veronica's eentweedrieviervijfzeszevenachtnegenTíéneke.
Tja, die goeie ouderwetse tijd.